Tìm về thị trấn Cần Đước hỏi thăm ngôi nhà trăm cột di tích lịch sử độc nhất vô nhị ở Long An thì ai cũng biết từ người già tới những bạn trẻ. Nhưng với nhiều người ở các vùng khác trong cả nước thì sẽ rất ít người biết về ngôi nhà Rường kiểu Huế có trăm cột vô cùng độc đáo này. Nên trong bài viết này tôi xin giới thiệu tới các bạn đôi nét về ngôi nhà trăm cột được cấp bằng di tích lịch sử quốc gia thuộc xã Long Hựu Đông, huyện Cần Đước, tỉnh Long An để dành cho những ai khi tới với Miền Tây có thời gian ghé thăm ngôi nhà với lối kiến trúc nhà cổ độc đáo này.
Với một số người am hiểu về kiến trúc nhà cổ Việt Nam thì đọc đoạn đầu các bạn sẽ thấy có gì đó chưa đúng, tại sao giữa Miền Tây sông nước lại có một ngôi nhà Rường miền trung nằm ở đây. Đó là một ngôi nhà với lối kiến trúc nhà rường kiểu Huế được người chủ đầu tiên xây dựng vào năm 1901 và đến năm 1903 hoàn thiện ngôi nhà, nhưng phải mất thêm một năm nữa tới năm 1904 các họa tiết chạm khắc trang trí cho ngôi nhà mới được hoàn thiện. Chủ nhân đầu tiên của ngôi nhà là ông “Trần Văn Hoa” hương sư của làng Long Hựu, sau đó làm hội viên Hội đồng quản hạt Chợ Lớn, vì thế mà tên gọi thuở ban đầu của nó là Nhà ông hội đồng, Nhà ông cả.
QUY MÔ KIẾN TRÚC CỦA NHÀ CỔ TRĂM CỘT
Ngôi nhà được làm với diện tích 822m2 trên miếng đất có diện tích rộng 4886m2, chiều ngang của nhà là 21m, chiều dọc là 42m. Nhà xây theo hình chữ quốc, gồm hai phần: phần chính là ngôi nhà 3 gian, 2 chái đôi, phần sau là hai dãy nhà bếp với một sân trong của ngôi nhà. Nhà Trăm Cột có kết cấu theo theo kiểu xuyên trính, còn gọi là đâm trính hay kiểu nhà rường, một loại nhà điển hình từ miền Trung trở vào. Với kết cấu này, nhà có bộ khung vững chắc, “rộng lòng căn” rất tiện lợi cho việc sinh hoạt bên trong, nhất là gian thờ.
Gỗ được làm cho căn nhà là dùng các loại gỗ quý như cẩm lai, mật, gõ đỏ, mun. Khi xem hình ảnh nhiều bạn am hiểu kiến trúc sẽ thấy căn nhà này được làm kiến trúc nhà rường chẳng khác gì những ngôi nhà có tại Huế, với các cây chính được uốn cong hai đầu, chạy chỉ theo kiểu miền trung và nó khác với lối cây thẳng ở các tỉnh phía nam. Câu trả lời cho các bạn đó là đội thợ làm căn nhà ông hội đồng được mời về từ làng Mỹ Xuyên, một làng nghề rất có tiếng tại Huế.
Xem thêm: Tìm hiểu về kiến trúc nhà gỗ cổ Việt Nam
Mặc dù nổi tiếng với tên gọi ngôi nhà trăm cột nhưng trong thực tế ngôi nhà có tổng 120 cột, bao gồm 68 cột chính và 52 cột phụ, toàn bộ mái lợp ngói âm dương, nền móng nhà xây bằng đá tảng dày 0,9m, mặt nền lát gạch Tàu lục giác.
CHẠM KHẮC TRANG TRÍ PHẦN KHUNG
Phần trang trí này nằm ở nhiều bộ phận kiến trúc như các vì kèo, đầu kèo, lá dung, bao hộc, cây xuyên cột… Từ ngoài hàng ba, 8 đầu kèo chạm trổ “Văn hóa long” một kiểu thức mang phong cách Huế rõ nét. Các hình “Văn hóa long” này có tính cách điệu cao, chỉ là họa tiết lá, mây tạo nên hình ảnh một cái đầu rồng. Tiếp theo các đầu kèo là vì kèo hàng ba được chạm lộng. Các họa tiết hoa lá được chạm lộng một cách duyên dáng làm thanh thoát cho các vì kèo.
Mặt dưới của 4 cây kèo trung tâm chia phòng khách thành 3 gian, chạm hình “Tứ thời” với phong cách đặc biệt Huế gồm: Sen hóa quy, Phật thủ hóa long, Mai hóa lân, Cúc hóa phượng… Sau khi đã dựng kèo, người ta mới tiến hành chạm khắc, giăng võng chạm từ trên xuống. Mỗi mặt kèo đều chạm khung chỉ hai đầu chạm hoa lá, ở giữa là hình đặc trưng cho bốn mùa. Hình chạm có khối cao, nhiều lớp, tách bạch khỏi mặt kèo. Ở hai kèo trên tường nhà chạm đồ án Lưỡng long hồi thủ và Tùng lộc. Hàng cột thứ 2 nằm chính giữa phòng khách, được chia làm 5 gian. Trong cây xuyên ngang hàng cột, chia làm năm khung chạm khắc. Các khung có chạm các đồ án hoa, trái ở giữa, hai bên là khung dây chạm hoa cúc cách điệu. Đặc biệt là đồ án chạm hoa, trái có nhiều loại trái cây mang tính địa phương như: mãng cầu, dưa gang cùng với loại trái cây truyền thống như đào, lựu thành đồ án Bát quả.
TRANG TRÍ BAO LAM VÀ VÁCH NGĂN
Bao lam được trang trí mặt trước của 3 gian thờ, giữa 4 hàng cột. Các bao lam được chạm lộng công phu tạo thành khung trang trí cho gian thờ. Bao lam chính giữa chạm đồ án hoa sen ở phía dưới, hình dáng hoa sen thiên về tả thực rất sinh động, khác nhiều lối trang trí hoa sen cách điệu. Phía trên của bao lam chạm cây tùng với chim trĩ, hoa cúc và chim hoàng anh. Khối trang trí này bao lấy quấn thư trung tâm khắc chữ phước, lộc, thọ. Hai bộ bao lam của hai gian thờ bên đều chạm chung một đồ án. Phía trên, chính giữa bao lam chạm hình con dơi cách điệu, hàm nghĩa là phúc, các hình khác là hoa hồng và chim sẻ, tùng với công. Nét chạm của bộ bao lam này rất điêu luyện, khối của các mô típ rất cao như tượng tròn, nét khắc chau chuốt, uyển chuyển trong sự thay đổi về khối từ những khối dày dặn đến những nét chạm mảnh mai như cây tăm. Hai bên bao lam có khung dọc cột chạm đồ án Tứ thời với các hình ảnh như tùng lộc, mai hạc ở giữa, trong khung chỉ viền và hoa lá.
Phía trên các bao lam, giáp với mái nhà là các khung “ô hộc” chia làm nhiều lớp gồm chấn song gió (chấn song con tiện), chấn song bản là các tấm chạm hình chữ nhật đan xen. Các tấm chấn song bản chạm hình hoa lá, đồ án cách điệu văn hóa phượng hai bên, tấm giữa chạm hình lân. Phía dưới, sát trên bao lam, các tấm bản chạm các loại trái cây mang tính địa phương như măng cụt, khế, điều chen giữa các bản chạm hoa hồng. Phần chạm khắc không chỉ có ở ba gian thờ chính mà còn được thể hiện khắp nơi kể cả các gian phụ. Hai vách bên gian thờ, từ bộ cửa vòng cung đến các bao hộp, khung vách đều chạm trổ cầu kì các đồ án như văn hóa phúc, tứ thời, tứ quí, bát quả… Sự kết nối các hình chữ nhật đứng, nằm ngang, hình tam giác giữa các khung chỉ soi tạo nên sự hài hòa, vui tươi cho mặt vách. Xen kẽ giữa các tấm chạm lộng cầu kỳ là các tấm song tiện đều đặn to, nhỏ, thưa, dày khác nhau tạo sự thay đổi dễ chịu về thị giác. Các vách gió ngăn phòng khách với hai chái, phòng thờ với phòng ngủ đều có chạm các khung ô hộc (chấn song gió, chấn song bản) với các đồ án trên cùng các loại văn hóa long, dây lá hóa long, mai điểu. …
PHẦN NỘI THẤT TRONG NHÀ TRĂM CỘT
Đồ gỗ đi theo ngôi nhà rất phong phú và được làm cùng với ngôi nhà. Nó gồm đồ gỗ cho phòng khách và đồ gỗ cho gian thờ. Tại phòng khách có 6 bộ bàn ghế được chạm trổ công phu. Các bộ bàn ghế được đóng theo cặp và được tính sẵn nơi để. Các bộ bàn, ghế đều có khung chạm lộng với nhiều đề tài khác nhau như trái cây là đào, lựu, phật thủ, bầu,… hoặc các đồ án có đề tài theo cặp như mai điểu, tùng lộc, trúc hạc, bí đào, nho sóc…
Phần trang trí, chạm khắc của Nhà Trăm Cột là một giá trị mỹ thuật đã được khẳng định, đánh dấu một giai đoạn mỹ thuật trong đầu thế kỷ XX. Về mặt tạo hình, ngoài các lối chạm mang tính cách điệu cao, những nghệ nhân này còn thể hiện những bức chạm mang xu hướng tả thực với sự quan sát, diễn tả rất sống động; sự đan xen giữa các phong cách không hề làm mất tính thống nhất, chặt chẽ về bố cục mà còn giúp cho các tấm chạm ấm áp hơn, hợp với tư gia hơn (khác với không khí đình, chùa). Đề tài được sử dụng cũng rất phong phú, mang tính xã hội, phản ánh được đời sống Nam Bộ thời đó – một thuộc địa của Pháp. Ngoài các đề tài truyền thống mang tính cổ điển như “Tứ linh”, “Tứ thời”, “Bát quả”, “Mai điểu”… đã xuất hiện những môtíp mới như trái cây vùng Nam Bộ như mãng cầu, mãng cầu dai, điều, khế, bình bát… Các mô típ phương Tây cũng đã xuất hiện một cách nhuần nhuyễn như hoa hồng, nho, sóc, dây lá lối châu Âu, chuỗi ngọc.
Với sự tồn tại của mình qua 120 năm, Nhà Trăm Cột là hiện thân văn hóa của một vùng đất mới, một ngôi nhà rường miền Trung nhưng mang tình cảm của người phương Nam. Đây là một di tích kiến trúc có nhiều yếu tố mỹ thuật quý giá, đánh dấu một giai đoạn trong lịch sử trang trí của mỹ thuật truyền thống Việt Nam. tài liệu tham khảo: Bảo tàng long an: Hồ sơ di tích kiến trúc nghệ thuật nhà trăm cột, 1997.
Với những thông tin về ngôi nhà trăm cột tại Cần Đước – Long An mà chúng tôi giới thiệu trong bài viết này, hi vọng rằng bạn đọc sẽ có thêm những thông tin thú vị và hữu ích cho riêng mình. Để ủng hộ chúng tôi và tạo động lực đem đến những bài viết mới mong nhận được những chia sẻ bài viết của các bạn trên các mạng xã hội và diễn đàn để những bài viết chúng tôi sẽ nhận được những đóng góp tích cực và các thông tin về các công trình chúng tôi chưa biết đến.